Τα
μαγγάνια των ανεράιδων και άλλα καλαβρυτινά παραμύθια / 12 λαϊκά παραμύθια του
19ου αιώνα από το βιλαέτι των Καλαβρύτων / Ιωάννα-Μαρία Γιακουμάκη / εικονογράφηση:
Ιωάννα-Μαρία Γιακουμάκη / Χρυσομηλιά, 2012
Παραμύθια
της περιοχής των Καλαβρύτων και του Χελμού, παλιά, από τότε που κάθε περιοχή
είχε τα δικά της παραμύθια, τα οποία μεταφερόντουσαν από γενιά σε γενιά,
προφορικά, με τις "φυσικές" μικρές παραλλαγές που ακολουθούν κάθε
προφορική παράδοση.
Από
τότε που δεν είχε ακόμη ξεκινήσει η σύγχρονη ομογενοποίηση, σε παγκόσμια
κλίμακα, των παραμυθιών και της παιδικής διασκέδασης και μπορούσε κανείς να
διακρίνει, ακόμη και μέσα από τις μικρές παραλλαγές των παραμυθιών, τις
διαφορές, από τόπο σε τόπο, στη ζωή των ανθρώπων εκείνων των εποχών.
Καλό
σας ταξίδι σ' αυτό το μαγικό κόσμο των παραμυθιών...
Ζούσαν
και βασίλευαν κι εμάς μας φίλευαν / Λαϊκά παραμύθια, τραγούδια και παιχνίδια
στο Βελβεντό Κοζάνης / Άννα Κ. Κατσαντώνη / Εκδόσεις Πατάκη, 2012
Η
λαογραφία ενέταξε, ήδη από τις απαρχές της, το παιδί και την παιδική ηλικία στα
ενδιαφέροντά της και ασχολήθηκε αφενός με τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που
έχουν στο επίκεντρό τους το παιδί (βιολογική και κοινωνική γέννηση,
τελετουργίες διαδοχικών ενσωματώσεων, μορφές διαπαιδαγώγησης, αφηγήσεις κτλ.)
και αφετέρου με τον πολιτισμό που δημιουργούν και βιώνουν τα ίδια τα παιδιά
(παιχνίδια, επικοινωνία, γλώσσα, μη λεκτικός λαϊκός πολιτισμός κτλ.).
Η
παρούσα συλλογή και μελέτη έδωσε ακριβώς έμφαση στις παραμέτρους δημιουργίας
και μετασχηματισμού ενός πολιτισμού από και για τα παιδιά. Βασίζεται στις
μαρτυρίες 45 Βελβεντινών, έπειτα από μια συστηματική έρευνα πεδίου, σε έναν
χώρο όπου το συγκεντρωμένο λαογραφικό υλικό (παραμύθια, τραγούδια και
παιχνίδια) αποτελεί ακόμη μια ζωντανή παράδοση. Η παράδοση αυτή προσεγγίζεται
όχι ως προϊόν μιας στατικής ή απροσδιόριστης φαντασίας αλλά, αντίθετα, σε σχέση
με τον οικείο τρόπο ζωής των φορέων της και τις κοινωνικές συνθήκες διάδοσής
της.
Ειδικότερα
για το παραμύθι, εξετάζεται η τυπολογία των βελβεντινών παραλλαγών (θεματική,
διάδοση, μοτίβα, συμφυρμοί, στοιχεία τοπικότητας) ενώ η κατάταξή τους κατά το
σύστημα του διεθνούς καταλόγου Αarne - Thompson - Uther εμπλουτίζει το σώμα του
ελληνικού παραμυθιού και επιτρέπει συγκρίσεις με μια παγκόσμια αφηγηματική
παράδοση.
Οι
Βελβεντινοί (Μορφωτικός 'Ομιλος Βελβεντού) και οι Κοζανίτες (Κέντρο Μελετών
Καπλάνογλου) που ενθάρρυναν και υποστήριξαν ηθικά και υλικά αυτή την έκδοση
μοιράζονται, εκτός από το ενδιαφέρον τους για το Βελβεντό και τον πολιτισμό
του, μια, όχι ατεκμηρίωτη, άποψη: ότι ο πολιτισμός αυτός έχει και μια ιδιαίτερη
δυναμική στην εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς την προσανατολίζει προς την
κοινωνία και την αναγνώριση της αξίας των καθημερινών, μη εμπορευματοποιημένων,
πολιτισμικών εκφράσεων. Στο πλαίσιο μιας διδασκαλίας που αναζητά τη δημιουργική
ανταπόκριση των μαθητών, αυτή η προσέγγιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Ιστορίες
και παραμύθια / Από τα 6 στα 10 χρόνια του Τανκρέντι Μαραντέι / Τανκρέντι
Μαραντέι / Οδός Πανός, 2012
Μια
συλλογή από μικρές ιστορίες και μεγαλύτερα παραμύθια που γράφτηκαν, όπως λέει ο
τίτλος, από ένα αγόρι ηλικίας 6 έως 10 ετών.
Τα
γραπτά του Τανκρέντι χαρακτηρίζονται από μια πρωτότυπη μείξη του φανταστικού με
το αληθινό και ρεαλιστικό που συνυπάρχουν με τεράστια άνεση. Οι ήρωες - όχι
μόνον πρίγκηπες, μάγοι και πειρατές, αλλά πιό συχνά ο ίδιος και οι συμμαθητές
του - μπαινοβγαίνουν σε μηχανές του χρόνου, ιπτάμενα πλυντήρια-ελικόπτερα καθώς
και μέσα στις ιστορίες ενός βιβλίου, συναντούν το Χάρρυ Πόττερ σε μια κρίσιμη
στιγμή, ετοιμάζουν συνομωσία ενάντια στον πρόεδρο της Αμερικής, ενώ φυσικά δεν
λείπουν τα τέρατα και τα ρομπότ.
Θεραπευτικά
παραμύθια / Νένα Γεωργιάδου / Οξυγόνο, 2012
Τα
παραμύθια, εκτός από τον ψυχαγωγικό τους ρόλο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και
ως ένα πολύ καλό διδακτικό μέσο και έναν εξαίρετο πλάγιο τρόπο για να περαστούν
μηνύματα. Τα "θεραπευτικά παραμύθια" που θα βρείτε στις σελίδες αυτού
του βιβλίου χρησιμοποιήθηκαν σε πραγματικά περιστατικά και γράφτηκαν για να
βοηθήσουν παιδιά να αποκτήσουν υπομονή, θάρρος, να ξεπεράσουν την αδερφική
ζήλεια, να αντιμετωπίσουν φόβους, το διαζύγιο των γονιών, να μάθουν να
διεκδικούν, να υπερασπίζονται τον εαυτό τους κ.ά.
Λαϊκά
παραμύθια της Σκανδιναυΐας / μετάφραση: Αργυρώ Εμμανουήλ / εικονογράφηση: John Bauer / Εκδόσεις Ίσις, 2012
Αυτή
η ανθολογία κλασσικών παραμυθιών εικονογραφημένη από τον John Bauer, τον
μεγαλύτερο εικονογράφο της Σουηδίας, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Μέσα
από τον μαγικό κόσμο του Bauer παρελαύνουν τρυφεροί νάνοι και κακόβουλα
τελώνια, πρασινομάλλες μάγισσες και ευγενικοί ιππότες που αναζητούν την
πριγκίπισσά τους, γίγαντες, τάρανδοι, αρκούδες, και άλλα πλάσματα από τα βαθιά
και σκοτεινά δάση του Βορρά.
Η
πεμπτουσία της Σκανδιναυϊκής παράδοσης και φαντασίας απεικονίζεται στα μαλλιαρά
και ροζιασμένα τελώνια, στις χορταριασμένες σπηλιές των δασών και στις
ψιλόλιγνες φιγούρες των ιπποτών καβάλα στ' άλογά τους, υπό το σεληνόφως.
Της
σκιάς τα παραμύθια / Νικολάου Δήμητρα Ε. / Ars Nocturna, 2012
Δέκα
διηγήματα φαντασίας εμπνευσμένα κυρίως από την Αρχαία Ελλάδα.
Δέκα
και ένα παραμύθια σοφίας για καιρούς κρίσης και άλλων δεινών / Λίλη Λαμπρέλλη /
Εκδόσεις Πατάκη, 2012
Δέκα
και ένα παραμύθια σοφίας που μερεύουν και δυναμώνουν. Προορίζονται για τους
μικρούς και μεγάλους που ζουν ή θα ζήσουν ανατροπές - δηλαδή για τον καθένα
μας. Με τον παραβολικό τους λόγο, προτείνουν τρόπους όχι μόνο για να
ξεπεραστούν δυσκολίες λογιών λογιών, αλλά και για να γίνει το άλμα από την
ανωριμότητα στην ωριμότητα, από την υποτέλεια στην ελευθερία, από τον φόβο στη
γαλήνη - και, τελικά, στην αποδοχή της ζωής.
Παραμύθια
παραμυθίας από την προφορική παράδοση που δίνουν απαντήσεις "εφ' όλης της
ύλης" κι όχι μόνο στα παιδιά - αλλά σε όλους όσοι νιώθουν την ανάγκη να
μεγαλώσουν ψυχικά, να λύσουν κόμπους, να ανοιχτούν στη χαρά της κάθε καινούριας
μέρας. Είναι παραμύθια που μιλάνε για αντοχή και εμπιστοσύνη. Ακόμα κι όταν δε
συνδέονται με μεγάλες ανατροπές, μας συντροφεύουν σε νίκες ατομικές, μικρές κι
αθόρυβες. Αν και, όπως λέει ο Ρίλκε, "ποιος μίλησε για νίκες, το παν είναι
ν' αντέξουμε".
Παραμύθια
...απ' το σεντούκι της Αγγελικώς / Νάντια Λιαρέλλη / Αιολίδα, 2011
Η
Νάντια Λιαρέλλη θυμάται και καταγράφει 11 παραμύθια βγαλμένα από το σεντούκι
της γιαγιάς της. Παραμύθια με βασιλοπούλες και δράκους, με μάγια και δοκιμασίες
για μικρούς και μεγάλους.
"Το
σεντούκι της Αγγελικής είχε πολλά. Το περιεχόµενό του, µεστό. Με συντρόφεψε στα
παιδικά µου χρόνια. Εκτός από τα παραµύθια φυσικά, οι θύµησες της γιαγιάς µου
αποτελούν πολύτιµο αρωγό στη ζωή µου.
Επεχείρησα
να καταγράψω ορισµένα από τα παραµύθια. Παραµύθια που η γιαγιά ήξερε από τα
δικά της παιδικά χρόνια. Άλλα τα είχε ακούσει από τις φίλες της στη γειτονιά
µας στον Πειραιά. Από τις Πολίτισσες, τις Καρπάθιες, τις Κρανιδιώτισσες, τις
Μανιάτισσες. Είµαι µάνα, έχω µεγαλώσει δυο παιδιά και τα παραµύθια της
Αγγελικής τούς άρεσαν. Σκέφθηκα ότι αυτές οι διηγήσεις µπορεί να είναι χρήσιµες
και για άλλα παιδιά. Έτσι, τα ανέσυρα από τη µνήµη µου. Προσπάθησα να τα
καταγράψω όπως ακριβώς τα είχα ακούσει. Σεβάστηκα τις παραστάσεις, τους
συµβολισµούς, τους µύθους, τα στερεότυπα, τα πρότυπα αυτής της εποχής, αλλά και
των προηγούµενων, αφού πολλά από τα παραµύθια έρχονταν από παλαιότερα χρόνια.
Δεν
ήταν στόχος µου ούτε η µεταφορά των παραµυθιών στο σηµερινό γίγνεσθαι, ούτε η
προσωπική καταγραφή, ούτε η πνευµατική ιδιοκτησία, ούτε η λογοτεχνική αναφορά
και φυσικά ούτε η διασκευή τους. Απλά επιθυµούσα να παρουσιάσω ένα κοµµάτι από
το σεντούκι της Αγγελικής".
Παραμύθια
των παραμυθάδων / Δημήτρης Προύσαλης / Απόπειρα, 2011
Πώς
ήρθαν οι ιστορίες στον κόσμο; Πόσο θρεπτική είναι η γλώσσα; Τι μπορεί να συμβεί
όταν ακούς με την καρδιά σου; Γιατί λέμε ιστορίες και ποια είναι η σημασία
τους; Τι πεθύμησε να ακούσει ο βασιλιάς Άκμπαρ; Πώς άραγε να φτιάχτηκε η πρώτη
ιστορία; Γιατί πρέπει να μοιραζόμαστε τα παραμύθια που γνωρίζουμε; Είναι δυνατό
να σταματήσει κανείς έναν παραμυθά που θέλει διαρκώς να αφηγείται; Υπάρχει
κατάλληλη ανταμοιβή για τις ιστορίες που λέγονται; Ήταν άντρας ή γυναίκα αυτός
που είπε πρώτος παραμύθια στη γη; Τι συνέβηκε τη μέρα που στέρεψε η φαντασία
του παραμυθά; Έχουν άλλο βάρος η αλήθεια του φτωχού και το ψέμα του πλούσιου;
Μπορεί κάποιος ν’ αντέξει τη γλώσσα του κόσμου; Τελικά βρήκε την Αλήθεια
εκείνος που την έψαχνε; Με ποιον τρόπο γεννήθηκαν οι πρώτοι παραμυθάδες; Ποια
είναι η Καθαπίθα και τι ιστορία κρύβει; Τι πληγές ανοίγουν τα λόγια που δεν
πρέπει να λέγονται; Τι έπαθε αυτός που πίστευε πως ήταν ο καλύτερος παραμυθάς
στα μέρη του; Αυτά και άλλα λαϊκά παραμύθια ανάμεσα στις 66 πολύτιμες ιστορίες
που μιλούν για τον κόσμο της αφήγησης, τις ιστορίες που λέγονται, εκείνους που
κουβαλούν τη συλλογική μνήμη του χτες, για τη δύναμη της Αλήθειας και τις
σχέσεις της με το ψέμα και τα καμώματα της γλώσσας, σας υποδέχονται σε αυτήν
την ξεχωριστή συλλογή.
Τα
Παραμύθια των παραμυθάδων είναι 66 ιστορίες, που επέλεξε ο Δημήτρης Προύσαλης
από ένα αρχικά συγκεντρωμένο υλικό που ξεπέρασε τις 200, ύστερα από έρευνα δύο
ετών, και προέρχεται από την παγκόσμια προφορική λογοτεχνία των λαών.
Παρουσιάζονται για πρώτη φορά στους φίλους των παραμυθιών στη χώρα μας και
συμπληρώνονται από ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και εμπεριστατωμένες σημειώσεις που
φωτίζουν το υπόβαθρο της κάθε ιστορίας. Μιλούν για τη γέννηση-προέλευση των
ιστοριών και τις παραξενιές τους, τις προσωπικότητες των παραμυθάδων, τη θέση
και τη λειτουργία τους στην κοινότητα, τη σχέση μεταξύ της Αλήθειας και του
Ψέματος ως φυσικά πρόσωπα. Τέλος, αναφέρονται στο βάρος του εκφερόμενου λόγου
που έχει τη δύναμη να ανοίγει πληγές που δεν κλείνουν.
Ανάμεσά
τους απίθανες ιστορίες (Tall tales) ακραίων και κυριολεκτικά απίστευτων
ψευδολογιών, μυθολογικές αναφορές και παραμύθια με θρησκευτικό πλαίσιο
αναφοράς, καθώς και προφορικά corpus που προσεγγίστηκαν με λογοτεχνικές
πινελιές σε σπάνιες εκδόσεις (1839). Πολλές οι ιστορίες που προέρχονται από το
γεωγραφικό χώρο τής Ινδίας, δίνουν βάρος στην άποψη της μονογενετικής θεωρίας
του Theodor Benfey (1809-81) περί μιας πατρίδας-καταγωγής των παραμυθιών.
Παρούσες και οι καταγραφές ακούραστων συλλογέων από τα πρώτα Δελτία της Λαογραφίας
της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας στις αρχές του 20. αι. και ιστορίες που
έφτασαν ως τ' αυτιά μας "με τον αέρα" και θέλησαν να απαγκιάσουν εδώ.
Είναι βέβαιο πως όσοι αγαπούν τις ιστορίες θα βρουν εδώ ένα πολύ ενδιαφέρον
υλικό.
Παραμύθια
σαν πλατύ χαμόγελο / Τζάννι Ροντάρι / μετάφραση: Αναστασία Καμβύση / εικονογράφηση:
Άννα Λάουρα Καντόνε / Μεταίχμιο, 2011
Ποιος
άλλος συγγραφέας για παιδιά θα μπορούσε να γράψει τόσο αστεία και ανατρεπτικά
παραμύθια όπως "Η μηχανή που κάνει τα μαθήματα του σχολείου", "Η
σχολική τσάντα που μιλάει", "Το κουδούνι για τους κλέφτες" ή
"Ο αστερισμός της Γάτας"; Και ποιος θα μπορούσε να σκαρφιστεί μια
διαφορετική ανάγνωση των μύθων του Αισώπου, με αποτέλεσμα ιστορίες όπως "Η
αλεπού φωτογράφος";
Ο
Τζάνι Ροντάρι, ένας από τους πιο αγαπημένους συγγραφείς των παιδιών σε όλο τον
κόσμο, συγκεντρώνει στο βιβλίο αυτό πάνω από πενήντα ξεκαρδιστικά παραμύθια,
βγαλμένα από τη φαντασία και τη δημιουργική του ικανότητα.
Είναι όλα αξιολάτρευτα!
Ούτ'
εγώ ήμουν εκεί... ούτε κι εσείς να το πιστέψετε / Παραμύθια και τραγούδια από
τη Μονεμβασιά, τη Μήλο, την Ανδρούσα: Συλλογή Κώστα Γούναρη 1906-1909 / Σωκράτης
Β. Κουγέας / Ποταμός, 2009
"Ούτ'
εγώ ήμουν εκεί... ούτε κι εσείς να το πιστέψετε" είναι ο τίτλος της
ανέκδοτης συλλογής λαϊκών παραμυθιών και τραγουδιών από τη Μονεμβασιά, τη Μήλο
και την Ανδρούσα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός. Η συλλογή είναι έργο
του Κώστα Γούναρη, του φιλολόγου που μύησε το Δημήτρη Γληνό στο Δημοτικισμό·
μιας προσωπικότητας που δεν έχει φωτιστεί όσο της αξίζει: φοιτητής ακόμα
βρέθηκε στην πρώτη γραμμή στους Βαλκανικούς Πολέμους, όπου και έχασε τη ζωή
του. Στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου του 1913 το όνομά του περιλαμβάνεται
μεταξύ εκείνων των μελών του Ομίλου που "πέθαναν για να μεγαλώσουν την
Ελλάδα".
Η
ανέκδοτη συλλογή περιλαμβάνει παραμύθια και τραγούδια από τη Μονεμβασιά, τη
Μήλο και την Ανδρούσα Μεσσηνίας, όπου ο Κώστας Γούναρης, υπηρέτησε ως σχολάρχης.
Ακολουθώντας τις οδηγίες του αγαπημένου του δασκάλου, του πατέρα της ελληνικής
λαογραφίας Νικολάου Πολίτη, ο Κώστας Γούναρης ανέθετε σε μαθητές του να
καταγράψουν των πλούτο των παραμυθιών και των τραγουδιών του τόπου τους κατά
την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Εποχή που μπορούμε να την εμπιστευτούμε για
τη γνησιότητα και τον αυθορμητισμό της.
Το
αυγό του Σίλα / Ενισχύοντας την αγάπη για την αλήθεια / Νένα Γεωργιάδου / εικονογράφηση:
Χρήστος Νικολαΐδης / Οξυγόνο, 2010
Ο
Σίλας, ο ήρωας αυτής της ιστορίας, βρίσκεται σε ένα δίλημμα: να πει ψέματα, να
αποφύγει να πει την αλήθεια ή να είναι ειλικρινής; Απαραίτητο για Γονείς,
Νηπιαγωγούς, Δασκάλους. Πρόκειται για εικονογραφημένο Θεραπευτικό Παραμύθι της
ψυχολόγου Νένας Γεωργιάδου (www.psixi.gr). Μέσα
από το ειδικά δημιουργημένο παραμύθι και την έγχρωμη εικονογράφηση, το παιδί
μαθαίνει να εκτιμά την ειλικρίνια. Στις σελίδες του θα βρείτε επίσης οδηγίες
για το Γονιό, Νηπιαγωγό, Δάσκαλο, πώς να διαβάσει το παραμύθι, τι ερωτήσεις να
κάνει στο παιδί κ.λπ.
Λαογραφικές
καταγραφές στο Βαλτεσινίκο Γορτυνίας / Μύθοι ζώων, παραμύθια και τραγούδια / επιμέλεια:
Ευάγγελος Καραμανές / Ακαδημία Αθηνών, 2009
Το
βιβλίο "Λαογραφικές καταγραφές στο Βαλτεσινίκο Γορτυνίας: Μύθοι ζώων,
παραμύθια και τραγούδια" περιλαμβάνει καταγραφές του 1929 και 1938, που
παρέμεναν ανέκδοτες στο Αρχείο Χειρογράφων του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας
Αθηνών. Η έκδοση περιλαμβάνει συγκεκριμένο υλικό, δηλαδή μύθους ζώων, παραμύθια
και τραγούδια και όχι ποικίλη λαογραφική ύλη. Τους μύθους και τα παραμύθια
συγκέντρωσαν το 1938 παιδιά του Δημοτικού Σχολείου του Βαλτεσινίκου
προσφεύγοντας στα γηραιότερα μέλη της οικογένειάς τους (παππού, γιαγιά, θεία,
θείο, γονείς) ή σε κάποιες περιπτώσεις κατέγραψαν από μνήμης. Η καταγραφή αυτή
προέκυψε ως αποτέλεσμα εγκυκλίου διαταγής του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο
ικανοποίησε αίτημα του Λαογραφικού Αρχείου (από το 1966, Κέντρον Ερεύνης της
Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών). Η εντολή προς τους εκπαιδευτικούς
συνοδευόταν από εγκύκλιο οδηγιών για τη συλλογή των στοιχείων, πρακτική την
οποία έχει εφαρμόσει το Κέντρο Λαογραφίας συχνά κατά τη διάρκεια της ιστορίας
του για τη συγκέντρωση και τον εμπλουτισμό των Συλλογών του. Τα τραγούδια έχει
συγκεντρώσει το 1929 ο Χαρ. Σακελλαριάδης, φιλόλογος, σε εντεταλμένη από το
Λαογραφικό Αρχείο αποστολή στην επαρχία Γορτυνίας. Πρόκειται για αξιόλογο υλικό
επειδή ο Χαρ. Σακελλαριάδης υπηρέτησε με απόσπαση από την εκπαίδευση για ένα
μικρό διάστημα στο Λαογραφικό Αρχείο και διέθετε σχετική καταγραφική εμπειρία. Για
την αρτιότερη παρουσίαση του υλικού πραγματοποιήθηκε από τον επιμελητή της
έκδοσης επιτόπια έρευνα στο Βαλτεσινίκο και συγκεντρώθηκε πλαισιωτικό και
διευκρινιστικό υλικό. Ο Σύλλογος Βαλτεσινιωτών αναζήτησε παλαιότερο φωτογραφικό
υλικό προκειμένου να εμπλουτίσει την έκδοση.
