Τα ομαδικά ταξίδια είναι ένας τρόπος να ανακαλύπτει κανείς
τους συντρόφους του όσο και τις χώρες που επισκέπτεται.
Η πρώτη ευρωπαϊκή αποστολή στην Αραβία (1761-1767), εντεταλμένη
από το βασιλιά της Δανίας, ήταν σημαντική όχι μόνο για τις γεωγραφικές της
ανακαλύψεις αλλά και για τη δραματική αποκάλυψη του τι μπορεί να προκαλέσει η
ανεξαρτησία του πνεύματος στους ταξιδιώτες.
Το γεγονός ότι η αποστολή αποτελούνταν από επιστήμονες
διάφορων εθνικοτήτων Δανούς, Σουηδούς, Γερμανούς, δεν ήταν ο μόνος λόγος για
τον οποίο τα μέλη της δυσκολεύονταν τόσο πολύ να ανεχτούν το ένα το άλλο.
Ο αρχηγός της ο βοτανολόγος Πέτερ Φόρσκαλ, αψηφούσε όλους
τους κινδύνους, τα εμπόδια και τις στερήσεις αλλά ήταν πνεύμα αντιλογίας,
πεισματάρης και οξύθυμος.
Είχε γράψει μια διατριβή με θέμα την ελευθερία του πολίτη,
στην οποία υποστήριζε την απόλυτη ελευθερία της έκφρασης και θεωρούσε ότι η
μοναδική απειλή για την ανθρώπινη ελευθερία προέρχεται από αυτούς που μέσα από
αξιώματα, τη θέση και τα πλούτη τους γίνονται επικίνδυνοι για τη χώρα.
Δημοσίευσε τη διατριβή του, παρόλη την απαγόρευση του
Πανεπιστημίου της Ουψάλα, τη μοίρασε στους φοιτητές του και συνέχισε να
διαμαρτύρεται μέχρις ότου η Σουηδία κατάργησε τη λογοκρισία το 1766. Πρωτοπόρος
αυτού που αργότερα ονομάστηκε νεανική κουλτούρα, αρνιόταν να δεχτεί ότι οι νέοι
είναι αλαζόνες.
Για να λάβει μέρος στην αποστολή έθεσε ως όρο να είναι τα
μέλη ίσα μεταξύ τους, να του δοθεί ο τίτλος του καθηγητή - ενώ ήταν μόλις
είκοσι εφτά χρονών - και, στην επιστροφή, να πάρει μια γερή σύνταξη που να
μπορεί να εισπράττει απ όπου κι αν βρίσκεται γιατί έγραφε «δεν θέλω να υποταχτώ
στην υπερβολικά περιορισμένη ελευθερία σκέψης και έκφρασης που υπάρχει στη
Σουηδία και πιθανότατα στη Δανία». Πήρε ότι ζητούσε και επιπλέον πριν την
αναχώρησή του, του ζωγράφισαν το πορτρέτο.
Η επιστήμη προχώρησε με αυτή την αποστολή, που έφερε πίσω
άφθονους γεωγραφικούς χάρτες, καινούργια φυτά και κάθε είδους πληροφορίες, τα
μέλη της όμως δεν έμαθαν να ανέχονται το ένα το άλλο.
Ο ανθρωπολόγος Φον Χάφεν, ένας καλλιεργημένος άνθρωπος που
του άρεσε να επισκέπτεται όλου τους Γάλλους διπλωμάτες που έβρισκε στο δρόμο
και να συζητά μαζί τους για θέματα όπως οι ιδέες και η ιδιωτική ζωή του
Βολταίρου, ήταν εφοδιασμένος με «αρσενικό αρκετό να εξολοθρεύσει δύο
συντάγματα», για να προστατευτεί από τους συναδέρφους του.
«Ζούμε μέσα στο μεγαλύτερο κίνδυνο έλεγαν οι αναφορές που
έστελναν οι εξερευνητές στην πατρίδα τους, όχι γιατί η Αραβία ήταν εχθρική αλλά
γιατί κινδύνευαν να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο.
Ο βασιλιάς τους απαντούσε από την Κοπεγχάγη «τίποτα δεν μου
φαίνεται πιο εύκολο από το να ζει κανείς με κατανόηση με τους άλλους, αρμονικά
και ειρηνικά. Αρκεί να απαλλαγεί από τις προκαταλήψεις που τον εμποδίζουν και
να υπακούσει στη λογική».
Πως όμως ο Φον Χάφεν να φανεί λογικός όταν τον κατέτρυχε η
έμμονη ιδέα της άμμου στο φαγητό του, του μολυσμένου νερού, όταν παραπονιόταν
ότι οι Άραβες δεν τον αφήνουν να φάει με την ησυχία του, εμποδίζουν τις έρευνές
του και αρνούνται να του επιτρέψουν να βαδίσει πάνω στα ίχνη του Μωυσή; Ο
γιατρός της αποστολής έκανε φίλους μοιράζοντας συνταγές με αφροδισιακά στους
ηλικιωμένους, κουρασμένους σείχηδες, οι ικανότητές του όμως δε στάθηκαν αρκετές
για να γλιτώσουν τους εξερευνητές από την αρρώστια, στην οποία υπέκυψαν τελικά
όλοι εκτός από έναν.
Ο επιζήσας Κάρστεν Νίεμπουρ ήταν ο πιο μετριοπαθής της
ομάδας: είχε αρνηθεί τον τίτλο του καθηγητή, δεν θύμωνε ποτέ, δεν ενδιαφερόταν
ούτε για τη φιλοσοφία, ούτε για την ποίηση. Η ευχαρίστηση του ήταν να
καταγράφει ό,τι έβλεπε, να φτιάχνει χάρτες τω πόλεων και να γεμίζει τόμους με
αντικειμενικές πληροφορίες.
Δεν επιζητούσε τις τιμές, δεν τον ενδιέφερε η φήμη.»Αν
είχαμε δώσει μεγαλύτερη σημασία στα κρυολογήματα», έγραφε, «αν από την αρχή
είχαμε προσπαθήσει γενικά να ζήσουμε, σύμφωνα με τα έθιμα της Ανατολής, αν τα
μέλη της αποστολής είχαν δείξει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη το ένα στο άλλο και δεν
είχαν καταστρέψει το ταξίδι με τις υποψίες και τους καβγάδες τους, τότε ίσως να
είχαμε επιστρέψει όλοι ευτυχείς στην Ευρώπη». Αυτό το συμπέρασμα θα μπορούσε να
ισχύει για άλλες περιπέτειες εκτός από τη δική του.
Από το βιβλίο «Η κρυφή ιστορία της ανθρωπότητας» του Theodor Zeldin. Εκδ.
Λιβάνη, Αθήνα 1997 και από το κεφάλαιο
με τίτλο «Πως οι ταξιδιώτες έχουν γίνει το μεγαλύτερο έθνος του κόσμου και πως
έχουν μάθει να μη βλέπουν μόνο όσα αναζητούν».
